АКАДЕМИЯИ МИЛЛИИ ИЛМҲОИ ТОҶИКИСТОН ИНСТИТУТИ ЗАБОН ВА АДАБИЁТИ БА НОМИ АБУАБДУЛЛОҲИ РӮДАКӢ

E-Mail:iza.rudaki@gmail.com

НОМАҲОИ МЕВАНӢ

Забони суғдӣ аз забонҳои давраи миёнаи эронии шарқӣ мебошад, ки пас аз фурӯпошии салтанати Ҳахоманишӣ то замони фатҳи араб ва густариши забони порсии дарӣ ривоҷ дошт. Осори бозмондаи суғдиро катибаҳо, асноди қалъаи Муғ, адабиёти будоиву монавиву масеҳӣ ташкил медиҳанд. Қадимтарин ёдгори мактубии суғдӣ 5 нома маъруф ба “номаҳои бостонӣ” мансуб ба садаи чаҳорум мебошанд, ки соли 1907 аз девори марзии Дунҳуанг – аз “шоҳроҳи абрешим” ёфт шудаанд. Ду нома (номаҳои №1 ва №3) аз ҷониби зани суғдӣ Меванӣ ба модар ва шавҳараш дар авҷи фақру ноумедӣ навишта шуда, рӯзгори талхи зани суғдӣ ва ҳаёти номуваффақи ӯ пас аз издивоҷ ва кашидани заҷру ранҷ дар муҳоҷиратро бозгӯйӣ мекунад:

Номаи суғдии бостон №1 (Sogdian Ancient Letters №1)

Матни овонавишти нома:

1. ac δuγδarya mēvanī, āzāc at friyu māt cātisa āfrīv nǝmācyu! Utǝti 2| šir mēθ kiti-f vēn(ē)-ti δrūc ǝnjiya; ǝrti-m xō mēθ fartǝr-ti cānōti-fan xvǝti vēnēman 3| pǝr δrustānu. ǝrti-m ǝzmānē kāδiyu utǝti-fan vēnēman. ǝrti βaγdē nēst. ǝrti-m 4| pǝtškǝvāt sāγarē βănkǝrām, ǝrti βānkǝrām māθ wāβd: ǝniyu-ti mǝδa nanēδat pandǝru 5| nēst kaδ-uti ǝrtǝβān. ǝrti-m pǝtškvāt ǝrdǝβān, ǝrti māθ vāβd: farnxond ǝti 6| ǝxšanǝβand. ǝrti ǝzu na nǝmu ǝpθfērāt, na nǝmu pǝtxvat. ǝrti farnxund māθ 7| māθ vāβd: kǝδǝti niš kǝtāvandē xōtǝm na pǝtsend utǝti-tan šǝvē pǝtsār ǝkō; 8 māt, cānōti-t ǝzu škarān ? ǝrti pǝckasa kat n/zmčwʾ sʾn tīsāt; ǝrti ǝst kaδ 9| nanēδat tīsāt. ǝrti ǝžvam βǝžβarē, ǝpu-nǝγōδan, ǝpu-ǝzγāmē. ǝrti xōžam pār, 10| ǝrti-m nēδē namd θǝβart. ǝrti pǝtvēδam3 ac βǝγǝnpǝtu ǝvu sarδmānīt(u). ǝrti-m māθ vaγdu-δārt: ǝrti kaδ 11| šǝvē ǝrti-tan ǝzu ǝxuštaru θǝβarān, ǝrti martaxmē šǝvya, ǝrti ǝvī rāθī 12| širāk kasān. ǝrti-m vitur kunē ǝti-m δēγ frǝstayē.

Матни тарҷумаи нома:

Аз духтаратон Меванӣ (хонум)-и бузургвор ба модари азиз Катиса, бо дуруду эҳтиром! Барои касе ки мумкин аст Шуморо солиму осуда бубинад, рӯзи хубе хоҳад буд. Ва барои ман он рӯз (метавонад) беҳтарин бошад, замоне ки худамон битавонем Шуморо дар саломати комил бубинем. Ман барои дидани Шумо хеле фикр мекунам, аммо имконе надорам. Ман аз миёнарав (комиссионер) Соғарӣ дархост (-и ёрӣ) кардам ва миёнарав чунин мегӯяд: “Фарнхунд ходими подшоҳ аст (аз ӯ ёрӣ бихоҳ!). Ман аз саросема посух додан худдорӣ мекунам. Сипас меравам ва аз Фарнхунд ёрӣ мехоҳам.

Ва Фарнхунд чунин мегӯяд: агар шавҳарат ба хешованди худ Артабон ризоят надиҳад, ки ба назди модарат баргардӣ, чӣ гуна туро роҳнамоӣ кунам? Сабр кунед, гурӯҳи мусофирон меоянд ва шояд Нанезот биёяд. Ман фақирона зиндагӣ мекунам, белибос, бепул. Ман (тасмим гирифтам) вом бигирам, аммо ҳеҷ кас барои додани вом розӣ намешавад. Бинобар ин ман аз коҳини аъзам (коҳини маъбад) кӯмак мехоҳам. Ба ман (ӯ) гуфт: “Агар рафтӣ, шутуре ба ту медиҳам ва бо гурӯҳе меравӣ ва дар сафар ба хубӣ нигаҳбони ту хоҳам буд. Бошад, ки ӯ (ҳамон тавр ки қавл дода буд) бо ман амал кунад, то замоне ки ба ман номае бифиристед.

Номаи суғдии бостон №3 (Sogdian Ancient Letters №3)

Овонавишти матни нома:

at βǝγu xvǝtāv βǝγān-zātē nanēδat āfrīv nǝmācyu spātzānuk mēθ cānō-ti vēšan(u) | βǝγān(u) βirt. ǝtiš- šir mēθ kiti-f vēn(ē)-ti δrūk, šātǝxv ǝpu-rāf ǝδǝn vispǝnāδ | martǝxmē. ǝrti-t xvǝtāy kaδ ǝtu δǝrvatātu pǝtγōšam, ǝrti yu γrīv nōšc | menam. ǝrti, nāy, nižc ǝžvam, γandāk, nē šir, ǝβžβarē; ǝrti yu γrīv ǝmarc | menam. ǝti-t βāδ βāδ δēk frestayam; ǝti-f-ǝc ēv δēk nē βīram. ǝrti ǝkǝrtɨm | ǝpu-framenūk tāfā sār. ǝrti-m yu ǝβǝž yunē ǝst θrē sarδ eti δruvān ǝskǝvam pǝr | tǝva farn. ǝrti fǝrtǝmu, ǝδβǝtī, ǝkō panjam nǝγām pǝrǝmu βēkǝ-sār rāθ vǝmāt. | ǝrti-m na namāt-δārt nǝžǝnīt. ǝrti-m pǝtškǝvātand ǝvī epsār kaδti-m pǝtδār | ǝkō farnxund, ǝti-m ǝškarāt ǝkō katāvandē, ǝti δruvānī ǝskǝvāṁc nā βǝvān. | ǝrti farnxund māθ vāβt: nē-ti nanēδat βandē ɨm nē-ti-š mātǝšk δāram. ǝrti-m | | mǝs māθ pǝtškǝvāt: kǝδ-ti-m ǝkō kǝtāvandē na namt ǝškart, ǝrti-m māθ pǝtδār | tǝkōšt, ǝti-m ǝkō māt škarāt. ǝrti ǝvī epsār māθ vāβand: kǝδǝti ǝmēθ | δruvānī ǝnyu pantǝru γōtǝm nēst cānōti ǝrtǝβān. ǝrti ǝrtǝβān māθ vāβt: farnxund | … cu-ǝti-tan … kǝrti. kǝδǝti mǝna γīr nē pǝštāvan, nē zēnē. ǝrti-m yu ǝptǝri … | … ǝkǝrtɨm … na … xō | ǝrti ǝcu fǝryātǝr … pǝrāv2 cǝn … pǝtǝr kǝδǝti … va cīntī δāy. ǝrti āzātē | martaxmē āβǝrγdē ki-ti cīntī … ǝṁpārt βirt-δārt ǝti θǝβǝrēnē | nǝγōδan δrūk δārt. ǝrti-m ac vispǝnāc saxon pǝr ǝznām nǝpēsē, ǝδti-t ǝstayān. | ǝti ǝγǝrβān kaδuti menān, ǝrti-t kǝδ nē ǝstǝyān, ǝrti-m mēθ nǝpēsē | ǝti ǝγǝrβān kaδuti ǝspešān. ǝrti-m nē ǝkō ǝfratǝrkān (pǝtǝrkān ?) spaṁjī vāγōnē | pāγdō pāδē vǝmāt cānōti tāfa sār. ǝrti-m xō tǝvāxkē fǝrmān parō sǝru pǝtγriβd | ǝrti āγǝtɨm at δruvān. ǝrti-m nē ǝvī māδǝrī saxon kašt, nē ǝvī βrātartī. ǝrti-|m con āyǝβdē mēθ ǝvī βǝγa ǝγraṁdaṁd kaδuti-m xō tǝvāxkē saxon kǝrti. ǝrti fartǝr | kǝtār ǝkute ǝti kǝtār kāsī vǝδu umātu kaδuti tǝvāxkē. ǝrti-m ǝδyāc pǝtzānātca |

pēšt ac xēpǝθ δāy(ī) mēvanī.

nǝpɨxšt yu δēk pǝr ǝθrtīk māx pǝr δǝsa sǝγda.

ac δuγdarya šiza at βǝγu xvǝtāv nanēδat āfrīv | nǝmācyu ! ǝti-š šir mēθ kiti-fan vēn ǝt δrūk ǝṁciyu | šātǝxv. ǝrti … ǝkǝrtɨm, ǝrti | na-škarcī γēθ pāyam. ǝrti-m ǝniyaγōnē tāfa sār pāδē | vǝmāt. ǝrti ʾnyʾnδ nižǝt. ǝrti čztyk ɨm. ǝrti | ǝγǝrβam ǝmēθ ǝti-t sǝt-vīst frǝstāt(ē) ǝpsēδ nēst. ǝrti | anγǝt sāct ǝšmārāt. farnxund ǝprašt; ǝrti-š xō cīn xvēžēnd, ǝrti-šu na βīrand. parō farnxund | pār ǝkǝrtēman cīndī dāy, <ǝz> aδ ǝmāδǝrī.

Тарҷумаи матни нома:

Ба бағ (соҳиб, ҷаноб)-и ман Нанезоти баландмартаба, барои адои эҳтиром бар зону афтодан, ҳамон гуна ки бар бағони илоҳӣ тақдим мешавад! Барои касе ки мумкин аст Шуморо солим, шод, орӣ аз беморӣ ва бо ҳама бубинад, рӯзи хубе хоҳад буд ва вақте хабари саломатии Шуморо мешунавам ҷаноб, худамро дерина (дарозумр) медонам. Аммо бубин, ман ба унвони як овора, фақир, нохуб, бадбахт зиндагӣ мекунам. Ва худамро мурда медонам. Борҳо ва борҳо барои Шумо нома мефиристам, аммо номае аз Шумо дарёфт намекунам. Пас ман аз Шумо ноумед шудам. Бадбахтии ман ин аст, ки ман ба хотири алоҳазрат се сол дар Дунҳуанг сокин ҳастам. Сафар ба хориҷ аз бори аввал, дувум то панҷум буд. Аммо Шумо аз берун овардани ман худдорӣ кардед. Сипас, аз раҳбарони хонавода дархост кардам, ки аз ҳимояти ман ба Фарнхунд расонанд ва ӯ чунин мегӯяд: Ман на хидматгори Нанезот ҳастам ва на сармояи ӯро дорам”.

Ман низ чунин дархост кардам: “Агар ӯ аз бурдани ман ба шавҳарам дасткашӣ кард, пас барои нигаҳдорӣ ман ба чунин ҳимояте ниёз дорам, то ӯ маро назди модарам бубарад”.

Раҳбарон чунин мегӯянд: “Ба ростӣ, ки дар Дунҳуанг ҳеч хешованде наздиктар аз Артабон вуҷуд надорад”. Аммо Артабон чунин мегӯяд: “Фарнхунд ... ҳар коре, ки ... барои ту анҷом диҳад, дар воқеъ барои муддати тӯлонии ман дастуруламал насупурда”. Ва падарам ... ман шудаам. ... на ... сипас хеле бештар ... аз ... падар вақте хидматгори чиниҳо. Шахси наҷибе Оберғдӣ ризоияти чиниҳоро гирифта, ба ман либос дода, маро солим нигаҳ медорад. Ва Шумо дар посух дар бораи ман ҳама дастури худро бинависед, то ман мунтазири Шумо бошам. Ва ман бояд бидонам чӣ гуна фикр кунам ва агар мунтазири Шумо набошам, пас Шумо бароям бинависед, то бидонам бояд ба чиниҳо хидмат кунам. Дар хонаи обо ва аҷдодиям он чунон ки дар канори Шумо ҳастам (маҳҷур, муҳим), набудам. Фармони Шуморо бар сарам пазируфтам (итоат кардам) ва ба Дунҳуанг омадам ва ба гуфтори модару бародаронам гӯш надодам. Арбобони илоҳӣ аз рӯзе, ки ман дустури Шуморо анҷом додам бо ман хашмгин шуданд! Ман тарҷеҳ медодам, зани саг ё хук бошам то зани ту! Ва ман ... шинохтам.

Фиристодаи бандааш Меванӣ....

Ин номаро дар моҳи сеюм, дар рӯзи 10-ум навиштам.

Аз духтар(аш) Шиз ба ба бағ (соҳиб, ҷаноб) Нанезот бо дуруду эҳтиром! Ва барои касе ки мумкин аст Шуморо солим, осуда, шод бубинад, рӯзи хубе хоҳад дошт. Ман .... будаам ва галаи ҳайвоноти хонагиро нигаҳбонӣ мекунам. Ва дар қиёс бо Шумо ман дармонда шудаам... ва даррафтам. Ва ман... медонам, ки бо фиристодани саду бист кам намешавед. Дар назар гирифтани ҳама (-и вазъият) зарур аст. Фарнхунд фирор кардааст. Чиниҳо аз ӯ илтимос мекунанд, аммо ӯро намеёбанд. Ба хотири қарзҳои Фарнхунд ману модарам хидматгузори чиниҳо шудаем.