نامۀ برتلس به استاد ص.عینی

استاد دانشمند معظم!*

در این روزها رفیق زینگیر** در شعبۀ لنینگرادی نشریات تاجیک شاهکار نو شما را به من نشان داده است، یعنی؛ «لغت زبان ادبی تاجیک» را. بعضی قسمتهای آن را خوانده برآمدم و گفته می‌توانم که غیر از شما هیچ کسی دیگرازعهدۀ چنین کاری نمی‌توانست برآید. این کتاب یک گنجینه‌ای است از جواهر گرانبها مالامال، یک اثریست که هزاران مردم می‌توانند سالهای دراز از آن استفاده کنند. من که چند سال است کار می‌کنم تا این لغتچۀ تاجیکی به روسی ترتیب کنم. خوب می‌توانم تشخیص کنم، چه قدر معلومات نه، چه رنج بایست برده شود، تا چنین اثری به انجام رسد.

با این همه، بعد از خوانده برآمدن آن بعضی شبهه‌ها پیدا شد که می‌خواهم شما را از آن اطلاع بدهم. رفیق زینگیر گفته بود که من باید این کتاب را تحریر (ریدکتسیه) کنم. به نظرم این تحریر از طرف من غیر از رفع کردن غلطهای چاپی هیچ چیزی دیگر نخواهد بود، چون که معلومات من در ساحۀ زبان تاجیکی نظر به معلومات شما معلومات این بچۀ هفت¬ساله¬برین می‌باشد نظر به معلومات حکیم ابوعلی ابن سینا. آن چه شما نوشته‌اید من باید فقط تصدیقش کنم که در این جا البته هیچ جای اعتراض نیست. ولی می‌خواستم بگویم که این شبهه‌ها عبارت از چیست: در لغت شما با آن همه ثروت که دارای آن است کلمه‌های ساویتی و اینترناسیونالی هیچ یافته نمی‌شود. اگر چه من شاید سببش را می‌فهمم، ولی می‌ترسم که اگر این کتاب در همان شکل حاضره‌اش از چاپ می‌برآید، بعضی تنقیدچیان موشکاف یک های¬هویی خواهند برآورد که آن سرش ناپیدا خواهد بود. خواهند گفت که شما مخالف داخل کردن چنین کلمه‌ها در زبان ادبی تاجیک هستید و دیگر همین خیل مزخرفات. اگر چه شما البته می‌توانید به چنین تنقید، چنان یک جواب قطعی بدهید، ولی به نظرم از این قسم گفتگوها هیچ کس را خوشش نمی‌آید. از این سبب من فکر کردم که باید راهی پیدا کرده شود تا برای چنین اعتراضات دیگر راه داده نشود.

شاید ممکن می‌بود یک لغت اجتماعی-سیاسی گرفته از این کتاب لغت شما تکمیل کرده شود؟ ما می‌توانیم برای یک متخصص سپارش کنیم که مهمترین تیرمینهای ( اصطلاح) روسی از یک لغتچۀ سیاسی روسی بعد از آن این همه لغتها را با شرح آن یک مترجم زبردست از قبیل الغ‌زاده به زبان تاجیکی ترجمه کند. این کلمه‌ها برای شما فرستاده خواهد شد و اگر شما به داخل کردن آن به کتاب شما رضایت دهید آن وقت به کتاب علاوه کرده شود.

تصور می‌کنم که در این صورت هیچ کسی یارای آن نخواهد داشت که چیزی بر خلاف این کتاب بگوید. این نظر من است که خیلی میل دارم عقیدۀ شما[را] در بارۀ آن بدانم. باید تکرار کنم که برای شما استاد دانشمند محترم، یک پیشنهادی و یا چیزی مثل آن کنم. من فقط خواهش می‌کنم که این اثر پربها زودتر چاپ شود و هیچ کسی نتواند مانع چاپش شود.

خیلی معذرت می‌خواهم که با این کاغذ دور و دراز به چنین زبان خراب نوشته وقت گرانمایۀ شما را ضایع می‌کنم، ولی مسئلۀ چاپ این کتاب به نظرم یک مسئلۀ خیلی مهم می‌باشد، چون که این کتاب البته یکی از مهمترین وسیلۀ پیشرفت ادبیات تاجیک خواهد شد. من نتوانستم خودداری کنم و می‌خواستم رأی شما را در این باره بدانم.

به سلام صمیمانه و خواهشهای عافیت و سلامتی دوست مخلص شما

ا. برتلس***

23.IV.39

*ص، عینی. کلیات.جلد 12/ لغت نیم¬تفصیلۀ تاجیکی برای زبان ادبی تاجیک / ترتیبدهنده: ک.عینی و ح. رئوفف. – دوشنبه: عرفان، 1976.- ص 10،12

** زینگیر- نمایندۀ نشریات تاجیکستان در لنینگراد

***برتلس- یِوگِنی ادواردویچ برتلس ( 1890 -1957)، شرقشناس مشهور شوروی، اعضای خبرنگاری AF اتحاد جماهیر شوروی، اعضای فخری AF تاجیکستان، خادم خدمت¬نشانداده¬ای علم RSS تاجیکستان.